เทศนา 2

เทศนา แปลว่า การแสดง ในที่นี้หมายถึง การแสดงธรรมเพื่อสั่งสอนผู้อื่น เป็นเทคนิคที่พระพุทธเจ้าทรงใช้เพื่อการแสดงธรรมโปรดเหล่าสาวก เป็นเทคนิคเพื่อการแสดงธรรมให้ได้ผล เพื่อเผยแผ่ธรรมะของพระองค์ให้กว้างขวางออกไป มี 2 แบบ คือ

  1. ปุคคลาทิฏฐานา เทศนา การแสดงธรรมโดยการยกบุคคลขึ้นเป็นที่ตั้ง
  2. ธัมมาทิฏฐานา เทศนา การแสดงธรรมโดยมีธรรมเป็นที่ตั้ง

ปุคคลาทิฏฐานา เทศนา

ปุคคลาทิฏฐานา เทศนา แปลว่า การแสดงธรรมโดยการยกบุคคลขึ้นเป็นที่ตั้ง หมายถึง การแสดงธรรมโดยยกเอาบุคคล เหตุการณ์ หรือเรื่องราวสำคัญ ๆ ต่าง ๆ ขึ้นเป็นตัวอย่างประกอบ เพื่อให้ผู้ฟังเห็นภาพ จินตนาการตามได้ เข้าใจในเรื่องนั้น ๆ ได้มากขึ้น และเห็นจริงตามธรรมที่แสดง

เช่น เมื่อพูดถึงเรื่องเมตตา ยกเอาสุวรรณสามดาบสขึ้นมาเป็นตัวอย่าง เมื่อพูดถึงความเพียรพยายาม ยกเอาพระมหาชนกขึ้นมาเป็นตัวอย่าง พูดถึงเรื่องเนกขัมมะ ก็ยกเอาเตมีย์ชาดกมาเป็นตัวอย่าง เป็นต้น จะทำให้ผู้ฟังสามารถจินตนาการตาม และเห็นตัวอย่างที่ชัดเจน ทำให้เข้าใจลึกซึ้ง และซาบซึ้งในธรรมะที่แสดงได้มากขึ้น

ตัวอย่างของ ปุคคลาทิฏฐานา เทศนา

  • การยกพระพุทธเจ้าเป็นตัวอย่าง: พระพุทธเจ้าทรงเป็นผู้ประเสริฐที่สุด เป็นผู้รู้แจ้งแท้จริง เป็นแบบอย่างที่ดีในการดำเนินชีวิต
  • การยกพระอรหันต์เป็นตัวอย่าง: พระอรหันต์เป็นผู้หมดกิเลส เป็นผู้พ้นทุกข์ เป็นตัวอย่างในการดำเนินชีวิตเพื่อบรรลุนิพพาน
  • การยกบุคคลในอดีตที่มีคุณธรรมเป็นตัวอย่าง: บุคคลในอดีตที่มีคุณธรรม เช่น พ่อแม่ ครูอาจารย์ บุคคลผู้เสียสละ เป็นตัวอย่างในการดำเนินชีวิต

ธัมมาทิฏฐานา เทศนา

ธัมมาทิฏฐานา เทศนา แปลว่า การแสดงธรรมโดยมีธรรมเป็นที่ตั้ง หมายถึง การแสดงธรรมโดยยกเอาความหมาย คุณลักษณะ สภาวะ หน้าที่ ของหลักธรรมข้อนั้น ๆ ขึ้นอ้าง หรือพูดถึงปัจจัยที่ทำให้เกิดหลักธรรมข้อนั้น ๆ เช่น เมื่อแสดงธรรมเรื่องขันติ ก็พูดถึงความหมายของขันติว่าคืออะไร ขันติมีคุณลักษณะอย่างไร สภาวะของขันติเป็นอย่างไร หน้าที่ของขันติคืออะไร เป็นต้น

ตัวอย่างของ ธัมมาทิฏฐานา เทศนา

  • การอธิบายหลักอริยสัจ 4: อริยสัจ 4 เป็นความจริงอันประเสริฐ เป็นแนวทางในการพ้นทุกข์
  • การอธิบายหลักไตรลักษณ์: ไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เป็นสัจธรรมของชีวิต เป็นสิ่งที่ทุกคนต้องเข้าใจ
  • การอธิบายหลักมัชฌิมาปฏปทา: มัชฌิมาปฏปทา คือ ทางสายกลาง เป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตที่ถูกต้อง

ในการแสดงธรรมนั้น จะใช้วิธีแสดงแบบไหนก็ต้องพิจารณาถึงผู้ฟังเป็นหลัก ถ้าผู้ฟังเป็นประเภทเข้าใจธรรมะได้ยาก ก็คงไม่เหมาะที่จะแสดงธรรมล้วน ๆ การแสดงธรรมแบบบุคคลาทิฏฐานจะเหมาะสมกว่า เพราะจะทำให้ผู้ฟังนั้นเข้าใจได้มากกว่า

แต่ถ้าผู้ฟังเป็นผู้ที่สามารถเข้าใจธรรมะได้ง่าย หรือเคยได้ยินได้ฟังมามาก การแสดงธรรมแบบธัมมาทิฏฐานก็จะทำให้ผู้ฟังคนนั้นเข้าใจหัวข้อธรรมได้ลึกซึ้งแจ่มแจ้ง

ทั้งปุคคลาทิฏฐานา เทศนา และ ธัมมาทิฏฐานา เทศนา ต่างมีจุดเด่นและจุดด้อยแตกต่างกัน เทศนาที่ดีควรผสมผสานทั้ง 2 รูปแบบเข้าด้วยกัน เพื่อให้เข้าใจธรรมะได้อย่างลึกซึ้ง และนำไปปฏิบัติได้อย่างถูกต้อง