บุคคลหาได้ยาก 2

สิ่งของที่หาได้ยาก ย่อมเป็นสิ่งที่มีคุณค่า มีราคาแพง เป็นที่ต้องการของคนจำนวนมาก แต่ก็ยากที่จะไขว่คว้ามาไว้ครอบครอง ด้วยเหตุผลหลัก ๆ 2 ประการ คือ มีราคาสูงเกินกว่าจะซื้อหามาไว้ครอบครอง อย่างหนึ่ง มีจำนวนน้อย ยากที่จะหามาไว้ครอบครอง อย่างหนึ่ง

บุคคลที่หาได้ยากก็เช่นกัน ย่อมเป็นผู้ที่ทรงคุณค่า เป็นที่ต้องการของสังคม แต่ก็หาได้ยากนัก

บุคคลหาได้ยาก หมายถึง บุคคลที่มีคุณธรรมหรือคุณลักษณะฝ่ายดีที่หาได้ยาก 2 ประเภท นั่นคือ การสร้างประโยชน์ให้คนอื่นหรือช่วยเหลือคนอื่นก่อนโดยไม่หวังสิ่งตอบแทน และ ความเป็นคนรู้บุญคุณคนและทำคุณตอบแทนเมื่อมีโอกาส

คุณธรรม 2 อย่างนี้ เป็นสิ่งที่หาได้ยากยิ่งในตัวบุคคลทั้งหลาย เพราะโดยส่วนใหญ่แล้ว มนุษย์มักจะเป็นผู้ที่เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนเป็นหลัก

บุคคลที่หาได้ยาก จำแนกตามคุณธรรม 2 ข้อดังกล่าวข้างต้น มี 2 ประเภท คือ

  1. บุพการี ผู้กระทำคุณให้คนอื่นก่อน
  2. กตัญญูกตเวที ผู้รู้อุปการะที่คนอื่นทำแก่ตนและทำตอบแทน

บุพการี

บุพการี แปลว่า ผู้กระทำคุณให้คนอื่นก่อน หมายเอาบุคลที่มีจิตใจเมตตาปรานี ทำคุณประโยชน์ต่อบุคคลอื่นก่อนโดยไม่หวังสิ่งตอบแทน ถึงแม้ว่าบุคคลคนนั้นจะไม่เคยสร้างประโยชน์ใด ๆ ให้แก่ตนมาก่อนเลยก็ตาม

บุคคลประเภทนี้ถือว่าหาได้ยากนักในสังคม เพราะโดยส่วนใหญ่แล้ว คนทั้งหลายมักเห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนเป็นหลัก การที่จะมีจิตใจอยากช่วยเหลือหรือสร้างคุณประโยชน์แก่คนอื่นนั้น เป็นไปได้ยากนัก โดยเฉพาะการสร้างประโยชน์แก่คนอื่นที่ไม่เคยมีบุญคุณแก่ตนเลย

บุคคลที่ยินดีสร้างคุณประโยชน์แก่ผู้อื่นก่อนเช่นนี้ จึงจัดเป็นบุคคลที่หาได้ยากประเภทแรก

ตัวอย่างของบุคคลผู้ที่ได้ชื่อว่าเป็นบุพการี เช่น

มารดาบิดา เป็นบุพการีของบุตรธิดา ทะนุถนอมเลี้ยงดูบุตรธิดาให้เติบใหญ่พร้อมซัพพอร์ตในทุก ๆ เรื่อง โดยไม่หวังสิ่งตอบแทน

ครูอาจารย์ เป็นบุพการีของศิษย์ เพราะท่านคอยประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้แก่ศิษย์ด้วยความทุ่มเทและไม่ปิดบังอำพราง จนได้ชื่อว่าเป็นพระคุณที่สาม

พระมหากษัตริย์ ทรงเป็นบุพการีของประชาชนทุกคนในแผ่นดิน เพราะพระองค์ทรงทุ่มเทปกป้องรักษาแผ่นดิน ทรงปกครองแผ่นดินโดยธรรม ทรงทุ่มเทหยาดเหงื่อแรงกายเพื่อความอยู่ดีกินดีของพสกนิกรทุกหมู่เหล่า

พระพุทธเจ้า ทรงเป็นบุพการีของสาวกทั้งปวง เพราะพระองค์ทรงบำเพ็ญบารมีมาหลายอสงไขย เพื่อแสวงหาหนทางดับทุกข์ และนำมาเผยแพร่ให้ชาวโลกทั้งหลายได้ศึกษา ปฏิบัติ และรู้แจ้งเห็นจริงตามพระองค์

นอกจากนี้ ผู้ใดได้ทำคุณประโยชน์แก่เราก่อน หรือได้ให้ความช่วยเหลือใด ๆ แก่เราก่อน ผู้นั้นย่อมเป็นบุพการีของเราตามสถานการณ์นั้น ๆ

กตัญญูกตเวที

กตัญญูกตเวที แปลว่า ผู้รู้อุปการะที่คนอื่นทำแก่ตนและทำตอบแทน หมายถึง ผู้ที่ระลึกนึกถึงคุณงามความดีที่คนอื่นทำไว้แก่ตนเองและตอบแทน โดยการป่าวประกาศคุณงามความดีที่คนอื่นทำแก่ตนนั้นให้คนอื่นรับรู้บ้าง ด้วยการทำคุณงามความดีตอบแทนเขาในยามที่สามารถทำได้บ้าง

เป็นอันว่า กตัญญูกตเวที ไม่ใช่แค่รู้จักบุญคุณคนอื่นอย่างเดียวเท่านั้น แต่รู้แล้วต้องตอบแทนด้วยเมื่อมีโอกาส จึงจะถือว่าครบถ้วนและมีคุณสมบัติที่จะได้ชื่อว่า กตัญญูกตเวที

ความเป็นคนกตัญญูกตเวทีนี้ เป็นคุณธรรมสำคัญข้อหนึ่งที่บ่งบอกว่าบุคคลนั้น ๆ เป็นคนดีหรือไม่ ดังที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า “นิมิตฺตํ สาธุรูปานํ กตญฺญูกตเวทิตา” ซึ่งแปลว่า ความเป็นผู้กตัญญูกตเวที เป็นเครื่องหมายของคนดี

ตัวอย่างของบุคคลผู้ควรมีความกตัญญูกตเวที เช่น

บุตรธิดา ควรรู้จักบุญคุณของมารดาบิดา ในฐานะที่ท่านคอยเลี้ยงดูทะนุถนอมจนเติบใหญ่และคอยซัพพอร์ตในทุก ๆ เรื่อง และตอบแทนบุญคุณท่านด้วยการดูแลเลี้ยงดูท่าน อย่าให้ท่านต้องลำบากกาย และการทำตัวเป็นลูกที่ดี อย่าให้ท่านต้องลำบากใจ

ลูกศิษย์ ควรรู้จักบุญคุณของครูอาจารย์ ในฐานะที่ท่านเป็นผู้ประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้จนมีวิชาความรู้ในการประกอบสัมมาชีพเพื่อเลี้ยงตน และตอบแทนท่านตามสมควรแก่โอกาส ประกาศคุณงามความดีของท่าน

ราษฎร ในฐานะที่เป็นพสกนิกรของแผ่นดิน ควรรู้จักบุญคุณของพระมหากษัตริย์ ในฐานะที่พระองค์ทรงเป็นประมุขของแผ่นดิน ทรงปกครองแผ่นดินให้เราทั้งหลายมีที่อยู่อาศัยทำมาหากิน และตอบแทนพระองค์ด้วยการเป็นประชาชนที่ดีของแผ่นดิน เป็นส่วนหนึ่งในการรักษาแผ่นดิน สร้างชื่อเสียงให้แก่ประเทศชาติหากมีโอกาส

พุทธศาสนิกชน ควรรู้จักบุญคุณของพระพุทธเจ้า ในฐานะที่พระองค์เป็นผู้ค้นหาและตรัสรู้ธรรม และนำหลักธรรมนั้นมาเผยแผ่ให้เราทั้งหลายได้ศึกษาและปฏิบัติตาม มีหลักในการดำเนินชีวิต และตอบแทนพระองค์ด้วยการเป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี ปฏิบัติตามหลักธรรมคำสอนของพระองค์อย่างเคร่งครัด และนำหลักธรรมคำสอนเหล่านั้นไปเผยแพร่ต่อให้คนรุ่นต่อ ๆ ไปได้ศึกษาและปฏิบัติตาม

นอกจากนี้ ผู้ใดได้ทำคุณแก่เราก่อน หรือได้ให้การช่วยเหลือใด ๆ แก่เราก่อน พึงรู้จักบุญคุณของผู้นั้น และควรกระทำคุณตอบแทนผู้นั้นเมื่อมีโอกาสอันเหมาะสม