ธรรม คือ สภาวะหรือปรากฏการณ์ที่มีอยู่จริงตามธรรมชาติ เมื่อกำหนดด้วยความแตกต่างของธรรมที่เป็นวิสัยของโลกและพ้นวิสัยของโลก แบ่งเป็น 2 ประการ คือ
- โลกิยธรรม หรือ โลกียธรรม ธรรมอันเป็นวิสัยของโลก
- โลกุตรธรรม ธรรมอันมิใช่วิสัยของโลก
โลกิยธรรม
โลกิยธรรม หรือ โลกียธรรม แปลว่า ธรรมอันเป็นวิสัยของโลก หรือ สภาวะที่เนื่องในโลก หมายถึง ธรรมที่ยังนำพาผู้ปฏิบัติให้เวียนว่ายตายเกิดอยู่ในภพทั้ง 3 คือ กามภพ รูปภพ และอรูปภพ คือเป็นธรรมที่ยังเกี่ยวข้องอยู่กับเรื่องของกาม ตัณหา ทิฏฐิ อวิชชา ยังไม่สามารถนำพาผู้ปฏิบัติให้พ้นจากทุกข์ได้อย่างแท้จริง หมายเอาขันธ์ 5 ที่เป็นสภาวะทั้งหมด
ตัวอย่างโลกิยธรรม
- กุศลธรรม เช่น ศีล สมาธิ ปัญญา ทาน เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา
- อกุศลธรรม เช่น โลภ โกรธ หลง อิจฉา ริษยา มานะ ทิฏฐิ
โลกุตรธรรม
โลกุตรธรรม แปลว่า ธรรมอันมิใช่วิสัยของโลก หรือ สภาวะที่พ้นจากโลก หมายถึง ธรรมหรือสภาวะที่นำพาผู้ปฏิบัติให้หลุดพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิดในภพทั้ง 3 คือ กามภพ รูปภพ และ อรูปภพ สามารถนำพาผู้ปฏิบัติให้หลุดพ้นจากทุกข์อย่างแท้จริง หมายเอาโลกุตรธรรม 9 ประการ คือ มรรค 4 ผล 4 และ นิพพาน 1
ตัวอย่างโลกุตรธรรม
- มรรค คือ หนทางสู่ความพ้นทุกข์ มี 4 ประการ คือ โสดาปัตติมรรค สกิทาคามิมรรค อนาคามิมรรค อรหัตมรรค
- ผล คือ ผลลัพธ์จากการเดินมรรค มี 4 ประการ คือ โสดาปัตติผล สกิทาคามิผล อนาคามิผล อรหัตผล
- นิพพาน คือ ความดับทุกข์อย่างสิ้นเชิง
สรุป
โลกิยธรรม เป็นธรรมะที่เกี่ยวข้องกับโลก เกี่ยวข้องกับกิเลส ตัณหา อวิชชา เป็นธรรมะที่ยังวนเวียนอยู่ในวัฏสงสาร มีทั้งกุศลและอกุศล
โลกุตรธรรม เป็นธรรมะที่อยู่เหนือโลก เหนือกิเลส ตัณหา อวิชชา เป็นธรรมะที่พ้นจากวัฏสงสาร มีเพียงกุศลธรรม
เป้าหมายสูงสุดของพุทธศาสนา คือ การบรรลุโลกุตรธรรม