ทาน แปลว่า การให้ การเสียสละ การบริจาค เมื่อจำแนกโดยปฏิคาหกคือผู้รับทาน แบ่งเป็น 2 ประการ คือ
- ปาฏิบุคลิกทาน การให้จำเพาะบุคคล
- สังฆทาน แปลว่า การให้แก่สงฆ์
ปาฏิบุคลิกทาน
ปาฏิบุคลิกทาน แปลว่า การให้จำเพาะบุคคล หรือ การให้เจาะจงตัวบุคคล หมายถึง การให้ที่เจาะจงบุคคลผู้ใดผู้หนึ่งเป็นการเฉพาะ เช่น การถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุรูปใดรูปหนึ่งโดยเฉพาะ ถวายเจาะจงเจ้าอาวาส ถวายเจาะจงพระภิกษุที่เป็นญาติของตน การให้สิ่งของแก่บุคคลคนใดคนหนึ่งโดยเจาะจง
การให้ลักษณะนี้ สิ่งของที่ให้นั้นย่อมตกเป็นของของบุคคลที่รับหรือที่ผู้ให้เจาะจงให้นั้นเท่านั้น ไม่เผื่อแผ่ไปถึงบุคคลอื่น
สังฆทาน
สังฆทาน แปลว่า การให้แก่สงฆ์ หรือ การให้แก่ส่วนรวม หมายถึง ทานที่ถวายแก่พระสงฆ์เป็นส่วนรวม หรือ การบริจาคแก่ส่วนรวม เช่น การถวายภัตตาหารแก่พระสงฆ์หมู่ใหญ่ ไม่เจาะจงรูปใดรูปหนึ่ง เช่นนี้ ภัตตาหารที่ถวายนั้นย่อมตกเป็นของสงฆ์โดยส่วนรวม เป็นประโยชน์แก่พระสงฆ์ทั้งหมดในอารามนั้น หรือการบริจาควัตถุสิ่งของแก่สงฆ์โดยส่วนรวม ไม่ได้เจาะจงภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง เป็นต้น
ในการให้ทั้ง 2 ประเภทนั้น พระพุทธเจ้าตรัสสรรเสริญสังฆทานว่าเป็นเลิศ มีผลมากที่สุด ดังพระพุทธพจน์ว่า “เราไม่กล่าวว่าปาฏิบุคลิกทานมีผลมากกว่าของที่ให้แก่สงฆ์ ไม่ว่าโดยปริยายใด ๆ”