เวทนา แปลว่า ความรู้สึก หรือ การเสวยอารมณ์ แบ่งตามทางที่เกิดความรู้สึกเป็น 2 ประการ คือ
- กายิกเวทนา เวทนาทางกาย ความรู้สึกทางกาย
- เจตสิกเวทนา เวทนาทางใจ ความรู้สึกทางใจ
กายิกเวทนา
กายิกเวทนา เวทนาทางกาย ความรู้สึกทางกาย การเสวยอารมณ์ทางกาย หมายถึง ความรู้สึกที่เกิดขึ้นทางร่างกาย หรือรับรู้ได้ทางร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นความรู้สึกที่เป็นสุขหรือทุกข์ก็ตาม เช่น เย็น ร้อน อ่อน แข็ง เป็นต้น
เวทนาทางกายแบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ
- สุข: ความรู้สึกสบายทางกาย
- ทุกข์: ความรู้สึกไม่สบายทางกาย
- อุเบกขา: ความรู้สึกเฉยๆ ไม่สุขไม่ทุกข์
เจตสิกเวทนา
เจตสิกเวทนา เวทนาทางใจ ความรู้สึกทางใจ การเสวยอารมณ์ทางใจ หมายถึง ความรู้สึกที่เกิดขึ้นทางใจ หรือรับรู้ได้ทางใจ ไม่ว่าจะเป็นความรู้สึกที่เป็นสุขหรือเป็นทุกข์ก็ตาม เช่น ความสบายใจ ความไม่สบายใจ ความแช่มชื่นใจ ความเสียใจ เป็นต้น
ความรู้สึกทางใจแบ่งออกเป็น 3 ประเภทเช่นกัน คือ
- สุข: ความรู้สึกสุขทางใจ
- ทุกข์: ความรู้สึกทุกข์ทางใจ
- อุเบกขา: ความรู้สึกเฉยๆ ไม่สุขไม่ทุกข์
กายิกเวทนาและเจตสิกเวทนามีความสัมพันธ์กันดังนี้
- กายิกเวทนาและเจตสิกเวทนา มักเกิดขึ้นพร้อมกัน
- กายิกเวทนา ส่งผลต่อเจตสิกเวทนา เช่น รู้สึกเจ็บปวดทางกาย ส่งผลต่อความรู้สึกทางใจ
- เจตสิกเวทนา ส่งผลต่อกายิกเวทนา เช่น รู้สึกเครียด ส่งผลต่ออาการปวดหัว
วิธีรับมือกับเวทนา มีดังนี้
- ฝึกฝนสติ: ช่วยให้รู้เท่าทันเวทนา
- ฝึกฝนการเจริญเมตตา: ช่วยให้ลดความทุกข์ทางใจ
- ฝึกฝนการทำสมาธิ: ช่วยให้จิตใจสงบ
