ปัญหาข้อที่ 1
ถาม ความเป็นอนัตตาแห่งสังขาร พึงกำหนดรู้ด้วยอาการอย่างไรบ้าง ?
ตอบ ด้วยอาการดังนี้ คือ
- ไม่อยู่ในอำนาจ หรือฝืนความปรารถนา
- แย้งต่ออัตตา
- ความเป็นสภาพหาเจ้าของมิได้
- ความเป็นสภาพสูญ ฯ
ปัญหาข้อที่ 2
ถาม พระบาลีว่า สิญฺจ ภิกฺขุ อิมํ นาวํ แปลว่า ภิกษุ เธอจงวิดเรือนี้ คำว่า เรือ และคำว่า วิด ในที่นี้ หมายถึงอะไร ?
ตอบ เรือ หมายถึง อัตภาพร่างกาย วิด หมายถึง บรรเทากิเลสและบาปธรรมเสียให้บางเบา จนขจัดได้ขาด ฯ
ปัญหาข้อที่ 3
ถาม บาลีอุทเทสว่า วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ แปลว่า เมื่อหลุดพ้นแล้ว ญาณว่าหลุดพ้นแล้ว ย่อมมี ใครเป็นผู้หลุดพ้น ? และหลุดพ้นจากอะไร ?
ตอบ จิตเป็นผู้หลุดพ้น ฯ พ้นจากอาสวะ 3 ฯ
ปัญหาข้อที่ 4
ถาม สอุปาทิเสสนิพพาน กับ อนุปาทิเสสนิพพาน ต่างกันอย่างไร ? พระบาลีว่า เตสํ วูปสโม สุโข ความเข้าไปสงบแห่งสังขารเหล่านั้น เป็นสุข จัดเป็นนิพพานชนิดใด ?
ตอบ ต่างกัน คือ สอุปาทิเสสนิพพาน เป็นความดับกิเลสที่ยังมีเบญจขันธ์เหลือ ส่วนอนุปาทิเสสนิพพาน เป็นความดับกิเลสที่ไม่มีเบญจขันธ์เหลือ ฯ เป็นอนุปาทิเสสนิพพาน ฯ
ปัญหาข้อที่ 5
ถาม นิพพิทา คืออะไร ? บุคคลผู้ไม่ประสบลาภยศสรรเสริญสุข จึงเบื่อหน่ายระอาอย่างนี้ จัดเป็นนิพพิทาได้หรือไม่ ? เพราะเหตุใด ?
ตอบ คือ ความหน่ายในเบญจขันธ์หรือในทุกขขันธ์ด้วยปัญญา ฯ จัดเป็นนิพพิทาไม่ได้ ฯ เพราะความเบื่อหน่ายดังที่กล่าวนั้น เป็นความท้อแท้ มิใช่เป็นความหน่ายด้วยปัญญา ฯ
ปัญหาข้อที่ 6
ถาม ในส่วนสังสารวัฏ สัตวโลกตายแล้วมีคติเป็นอย่างไร ? จงอ้างบาลีประกอบ
ตอบ มีคติเป็น 2 คือ
- สุคติ มีบาลีว่า จิตฺเต อสงฺกิลิฏฺเฐ สุคติ ปาฏิกงฺขา
- ทุคติ มีบาลีว่า จิตฺเต สงฺกิลิฏฺเฐ ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา ฯ
ปัญหาข้อที่ 7
ถาม ผู้จะเจริญวิปัสสนาภาวนา พึงศึกษาให้รู้จักธรรม 3 ประการ อะไรบ้าง ?
ตอบ ธรรม 3 ประการ คือ
- ธรรมเป็นภูมิเป็นอารมณ์ของวิปัสสนานั้น (มีขันธ์ 5 เป็นต้น)
- ธรรมเป็นรากเหง้า เป็นเหตุเกิดขึ้นตั้งอยู่ของวิปัสสนานั้น (คือสีลวิสุทธิและจิตตวิสุทธิ)
- ตัว คือ วิปัสสนานั้น (คือ วิสุทธิ 5 ที่เหลือ) ฯ
ปัญหาข้อที่ 8
ถาม วิปัลลาส คืออะไร ? แบ่งตามจิตและเจตสิกได้กี่ประเภท ? อะไรบ้าง ?
ตอบ คือ กิริยาที่ถือโดยอาการวิปริตผิดจากความเป็นจริง ฯ แบ่งได้ 3 ประเภท ฯ คือ
- สัญญาวิปัลลาส
- จิตตวิปัลลาส
- ทิฏฐิวิปัลลาส ฯ
ปัญหาข้อที่ 9
ถาม จริต คืออะไร ? เพราะเหตุใดจึงต้องเจริญกัมมัฏฐานให้เหมาะกับจริตของตน ?
ตอบ คือ ความประพฤติเป็นปกติของบุคคล ฯ เพราะ กัมมัฏฐานแต่ละอย่างก็เป็นที่สบายของคนแต่ละจริต ถ้าเจริญไม่เหมาะกับจริต กรรมฐานก็จะสำเร็จได้โดยยาก ฯ
ปัญหาข้อที่ 10
ถาม อารมณ์ของสติปัฏฐาน มีอะไรบ้าง ? ภิกษุผู้เจริญสติปัฏฐานพึงมีคุณสมบัติอะไรบ้าง ?
ตอบ มี กาย เวทนา จิต ธรรม ฯ พึงมี
- อาตาปี มีความเพียรเผากิเลส
- สัมปชาโน มีสัมปชัญญะ
- สติมา มีสติ ฯ
