กระทู้ธรรม “ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน”
ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน
ติตนเองเพราะเหตุใด ไม่ควรทำเหตุนั้น
บัดนี้ จักได้อธิบายขยายเนื้อความแห่งกระทู้ธรรมภาษิตที่ได้ลิขิตไว้ ณ เบื้องต้น พอเป็นแนวทางแห่งการศึกษาและประพฤติปฏิบัติ สำหรับผู้สนใจในทางธรรมเป็นลำดับสืบต่อไป
พุทธศาสนาสอนให้เราหมั่นคอยสำรวจตนเอง เพื่อให้เห็นข้อบกพร่องของตนเอง เมื่อเห็นข้อบกพร่องแล้วก็คอยเตือนตนเอง ถ้าเผลอทำสิ่งที่ผิด ก็ต้องคอยตำหนิตนเอง
เมื่อทำสิ่งใดก็ตามลงไปแล้ว เป็นเหตุให้ตนเองสามารถติเตียนตนเองได้ แสดงว่าสิ่งนั้นต้องเป็นสิ่งที่ผิด ไม่ว่าจะเป็น ผิดศีลธรรม ผิดกฏหมายบ้านเมือง เป็นต้น
เมื่อพิจารณาได้แล้วว่าสิ่งนั้นเป็นสิ่งที่ผิด ก็ไม่ควรทำสิ่งนั้นอีก เพราะมันเป็นสาเหตุที่ทำให้เราติเตียนตนเองได้ เมื่อแม้แต่เรายังติเตียนตนเองได้เพราะการกระทำนั้น ก็ย่อมแสดงว่า การกระทำนั้นเป็นสิ่งไม่ดี และคนอื่นก็ย่อมติเตียนการกระทำเช่นนั้นได้เหมือนกัน
การคอยสำรวจตนเองเพื่อให้เห็นข้อผิดพลาด นับว่าเป็นสิ่งที่มีประโยชน์ แต่ก็ทำได้ยากพอสมควร เพราะธรรมชาติของมนุษย์ ชอบมองคนอื่นมากกว่าตนเอง คือคอยจับผิดคนอื่นมากกว่าจับผิดตนเอง ก็เลยเสียเวลากับเรื่องของคนอื่นเสียมากกว่า
เมื่อรู้ดังนี้แล้ว หันมาคอยสำรวจตนเอง คอยจับผิดตนเอง หาข้อผิดพลาดของตนเอง เพื่อแก้ไขให้ดีขึ้น ย่อมจะมีประโยชน์มากกว่าเป็นอันมาก สมดังพุทธศาสนสุภาษิตที่มาใน ขุททกนิกาย ธรรมบท ว่า
อตฺตนา โจทยตฺตานํ
จงเตือนตนด้วยตนเอง
การเตือนตนเองนั้นเป็นสิ่งที่ดี และควรกระทำเป็นอย่างยิ่ง เพราะจะช่วยให้เรามีสติสัมปชัญญะอยู่เสมอ ไม่ว่าจะทำ จะพูด จะคิด อะไรก็ตาม ถ้าเราคอยสอดส่องตัวเองอยู่เสมอ เราจะรู้เท่าทัน และยับยั้งการกระทำที่เป็นโทษได้
หากเราคอยเพ่งโทษคนอื่น คอยจับผิดคนอื่น เราก็จะเห็นโทษของคนอื่น เห็นความผิดพลาดของคนอื่น แต่เราจะไม่ได้ประโยชน์อะไรเลยจากการที่เห็นความผิดของคนอื่น มิหนำซ้ำยังจะก่อให้เกิดความขัดเคือง เกิดปฏิฆะ ขึ้นมาในใจของตนเองอีกด้วย เรียกได้ว่า เสียเวลาโดยเปล่าประโยชน์
แต่หากเราคอยเพ่งโทษตนเอง คอยจับผิดตนเอง เราก็จะเห็นโทษของตนเอง เห็นข้อผิดพลาดของตนเอง เห็นข้อบกพร่องของตนเอง เมื่อเห็นแล้วเราก็จะสามารถนำข้อผิดพลาดหรือข้อบกพร่องนั้นมาหาแนวทางแก้ไข สามารถพัฒนาตนเองให้ดีขึ้นได้
จะเห็นได้ว่า การเพ่งโทษตนเอง และคอยเตือนตนเองนั้น เป็นสิ่งที่ดี มีประโยชน์กว่าการที่จะไปคอยเพ่งโทษคนอื่นมากมายเลยทีเดียว ดังนั้น จงเตือนตนด้วยตนเองเถิด อย่าไปเสียเวลากับการไปคอยเพ่งโทษจับผิดคนอื่นเขาเลย
สรุปความว่า การคอยตรวจสอบตนเองและคอยเตือนตนเองนั้นเป็นสิ่งที่ดี เป็นวิถีที่บัณฑิตทั้งหลายพาดำเนินตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เพราะการคอยตรวจสอบตนเอง จะทำให้เห็นข้อผิดพลาดบกพร่องของตนเอง เมื่อเห็นข้อผิดพลาดบกพร่องของตนเองแล้ว เราก็จะสามารถเตือนตนเองได้ ติตนเองได้ สิ่งใดที่เราติตนเองได้ แสดงว่าสิ่งนั้นไม่ควรกระทำ เราก็ปรับปรุงแก้ไขสิ่งนั้นเสีย แล้วอย่าทำอีก การทำเช่นนี้จะทำให้เราเป็นคนที่ดีของสังคมได้ สมดังพุทธศาสนสุภาษิตที่ยกขึ้นเป็นนิกเขปบท ณ เบื้องต้นว่า
ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน
ติตนเองเพราะเหตุใด ไม่ควรทำเหตุนั้น
ซึ่งมีอรรถาธิบายดังได้บรรยายมาแล้ว ด้วยประการฉะนี้.
