อตฺตา หิ อตฺตโน คติ “ตนเทียว เป็นคติของตน”

อตฺตา หิ อตฺตโน คติ.

“ตนเทียว เป็นคติของตน”

(ขุ. ธ. .25/66)

คำว่า “คติ” แปลว่า ที่ไป หรือ ทางไป แยกเป็น 2 อย่าง คือ

1. สุคติ ทางไปที่ดี (มนุษย์โลก, สวรรค์ 6 ชั้น, พรหมโลก 16 ชั้น และพระนิพพาน)
2. ทุคติ ทางไปที่ไม่ดี (นรก, เปรต, อสุรกาย และสัตว์ดิรัจฉาน)

ในทางทั้ง 2 ทางนั้น บุคคลจะไปสู่ทางไหน ก็ขึ้นอยู่กับการสร้างกรรมของบุคคลนั้น ๆ บุคคลผู้สร้างกรรมดีเอาไว้มาก ย่อมไปสู่สุคติอันเป็นทางไปที่ดี บุคคลผู้ทำกรรมชั่วเอาไว้มาก ย่อมไปสู่ทุคติ อันเป็นทางไปที่ชั่ว ตามผลแห่งกรรมนั้น ๆ

เรื่องของกรรมนั้นเป็นเรื่องส่วนบุคคล คือการกระทำกรรมทั้งหลายไม่ว่าดีหรือชั่ว แต่ละบุคคลย่อมทำกรรมนั้น ๆ ด้วยตัวเอง และรับผลของกรรมนั้น ๆ ด้วยตัวเอง ไม่มีใครเลยสักคนที่จะทำกรรมแทนกันและรับผลแห่งกรรมแทนกันได้

ด้วยความที่บุคคลแต่ละคนย่อมไปสู่สุคติบ้างทุคติบ้างตามอำนาจแห่งกรรมที่ตนเองได้กระทำไว้ จึงเป็นอันสรุปได้ว่า ตนเองกระทำกรรมเช่นใดไว้ กรรมนั้น ๆ ที่บุคคลนั้น ๆ ได้กระทำด้วยตนเองจะเป็นตัวกำหนดคติคือทางไปในภายภาคหน้าหลังจากตายจากโลกนี้ไปแล้ว ดังนั้นท่านจึงกล่าวว่า “ตนเทียว เป็นคติของตน” คือ ตนเองเป็นผู้กำหนดทางไปของตนเอง

เมื่อรู้ดังนี้แล้ว พึงสร้างแต่กรรมดี ละเว้นกรรมชั่ว เพื่อกำหนดทางไปที่ดีให้แก่ตนเองเถิด.