กระทู้ธรรม “อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย”
อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย
บุคคลไม่ควรลืมตน
บัดนี้ จักได้อธิบายขยายเนื้อความแห่งกระทู้ธรรมภาษิตที่ได้ลิขิตไว้ ณ เบื้องต้น พอเป็นแนวทางแห่งการศึกษาและประพฤติปฏิบัติ สำหรับผู้สนใจในทางธรรมเป็นลำดับสืบต่อไป
ธรรมดามนุษย์เรา เมื่อหลงลืมตัวเสียแล้ว ย่อมเกิดความลุ่มหลงมัวเมาและประมาท ลืมธรรมชาติความเป็นจริงของสรรพสิ่ง ลืมไปว่าในโลกนี้ไม่มีสิ่งใดจีรังยั่งยืน เป็นต้น
ยกตัวอย่างเช่น คนที่เคยมีฐานะยากจน วันหนึ่งเมื่อมีเหตุส่งเสริมให้ร่ำรวยขึ้นมาอย่างพลิกหน้ามือเป็นหลังมือ ถ้าขาดสติ ขาดการคิดยับยั้ง และหลงลืมตัวขึ้นมา ลืมไปว่าครั้งหนึ่งตัวเองนั้นเคยเป็นคนจน ย่อมจะเกิดความมัวเมาในลาภลอยที่ได้มานั้น ใช้จ่ายสุรุ่ยสุร่าย ไม่นานเมื่อทรัพย์นั้นหมดไป ก็ย่อมจะซบเซาจับเจ่าเหงาหงอย หมดค่าไปในที่สุด
แต่หากเขามีสติคิดยับยั้ง ไม่ลืมพื้นเพของตัวเองว่าตัวเองเคยมีฐานะยากจน ถึงจะมีลาภลอยทำให้ร่ำรวยแล้ว ยังใช้จ่ายประหยัดเหมือนที่เคยทำตอนที่ยากจน เขาย่อมจะรักษาทรัพย์สินไว้ได้
จากตัวอย่างที่ยกมา จะเห็นได้ชัดเจนว่า การหลงลืมตัวตนนั้น สร้างความฉิบหายให้คนได้มิใช่น้อยเลย นั่นเป็นเพราะการลืมตัวทำให้เกิดความประมาทคือความลุ่มหลงมัวเมา ทำให้เขาตายจากความดี สมดังพุทธศาสนสุภาษิตที่มาใน ขุททกนิกาย ชาดก ติงสนิบาต ว่า
เย ปมตฺตา ยถา มตา
ผู้ประมาท เหมือนคนที่ตายแล้ว
คนประมาท คือ คนที่มัวเมาในชีวิต ในทรัพย์สิน ในลาภ ยศ สรรเสริญ สุข ไม่สนใจที่จะสั่งสมอบรมคุณงามความดี ใช้ชีวิตเหลวไหลไร้สาระ ผิดชอบชั่วดีไม่สนใจ ใช้ชีวิตไปวันๆ โดยไม่คำนึงถึงบาปบุญคุณโทษ ประโยชน์หรือมิใช่ประโยชน์ ใช้เวลาในแต่ละวันให้เสียไปโดยเปล่าประโยชน์
คนประเภทนี้จะไม่ให้ความสำคัญกับการสร้างบารมี เพราะคิดว่าไม่มีประโยชน์ เพราะเขามองไม่เห็นประโยชน์ของการทำสิ่งเหล่านั้นนั่นเอง เมื่อเป็นเช่นนี้ ท่านจึงเปรียบคนประมาทว่า เหมือนคนที่ตายแล้ว
เพราะคนที่ตายไปแล้ว ย่อมไม่สามารถสร้างประโยชน์ใด ๆ ได้อีก ไม่ว่าจะเป็นประโยชน์ตน ประโยชน์ผู้อื่น ประโยชน์ในโลกนี้ ประโยชน์ในโลกหน้า และประโยชน์อย่างยิ่งคือพระนิพพาน คนที่ตายแล้ว ไม่สามารถสร้างประโยชน์เหล่านั้นได้เลย
คนที่ประมาทก็เช่นกัน ถึงมีชีวิตอยู่ก็ไม่สามารถสร้างประโยชน์ใด ๆ ได้ เพราะมัวแต่ประมาทลุ่มหลงมัวเมา ไม่รู้ดีรู้ชั่วนั่นเอง ไม่ต่างอะไรกับคนที่ตายแล้ว
ดังนั้น เราทั้งท่านหลาย เมื่อยังมีชีวิตอยู่ ยังมีเวลา ยังมีเรี่ยวแรงที่จะสร้างคุณงามความดีสะสมบารมีได้ พึงเริ่งขวนขวายสร้างบุญกุศลนั้นเถิด พึงเร่งสร้างบารมีเถิด อย่าทำตัวเหมือนคนที่ตายแล้วเลย
สรุปความว่า การลืมตัว ทำให้เกิดความลุ่มหลงมัวเมา ลืมกำพืดตัวเอง ลืมความเป็นจริงของสรรพสิ่ง ลืมไปว่าไม่มีสิ่งใดจีรังยั่งยืน ทำให้คนเกิดความลุ่มหลงมัวเมาในกิเลสตัณหาที่มายั่วยวนจิตใจ หลงใหลได้ปลื้มในสิ่งลวงโลกทั้งปวง คนที่ลืมตัว มักจะรักษาทรัพย์สินไว้ไม่ได้ แม้กระทั่งคุณงามความดีก็รักษาไว้ไม่ได้เช่นกัน ดังนั้น เราพึงประคับประคองตนให้ดี อย่าให้กลายเป็นคนลืมตัว สมดังพุทธศาสนสุภาษิตที่ยกขึ้นเป็นนิกเขปบท ณ เบื้องต้นว่า
อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย
บุคคลไม่ควรลืมตน
ซึ่งมีอรรถาธิบายดังได้บรรยายมาแล้ว ด้วยประการฉะนี้.
